متجددان و روشنگران امارت بخارا در واکنش به واپسماندگی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این امارت و سپس به دنبال تسلط روسیۀ تزاری بر منطقه آسیای مرکزی که منجر به آشنایی با مظاهر تجدد و فرهنگ روسی ...
بیشتر
متجددان و روشنگران امارت بخارا در واکنش به واپسماندگی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این امارت و سپس به دنبال تسلط روسیۀ تزاری بر منطقه آسیای مرکزی که منجر به آشنایی با مظاهر تجدد و فرهنگ روسی و اروپایی شد، خواستار اصلاحاتی در زمینههای گوناگون از جمله ادبیات و نظام آموزش و پرورش شدند. این تفکر به شکل گیری حرکتی با عنوان «نهضت معارفپروری» به رهبری احمد مخدوم دانش (1243 – 1314 هـ.ق./ 1828 – 1897 م.) انجامید. احمد دانش عامل عقبماندگی جامعۀ خویش را دو نیروی حاکم در بخارا؛ اربابان عرصه سیاست و مذهب دانست و خواستار اصلاحات سیاسی، آموزشی، ادبی و فرهنگی در جامعۀ سنتی بخارا شد. نگارنده در این پژوهش بر آن است تا با نگاهی به فعالیتهای احمد دانش به این سؤال پاسخ دهد، دانش با هدف اصلاحات بخارا چه اقداماتی انجام داد و این اقدامات چه دستاوردها و واکنشهایی را در پی داشت؟ نتایج تحقیق حاکی از آن است که او با انتقاد از استبداد حاکمان و جهل و عقبماندگی روحانیون محافظهکار و سعی درهمه فهم شدن و به تعبیری مردمی شدن آثار ادبی و نوشتاری و برگشت به سنت های اصیل ملی و تاریخی در امور فرهنگی، در صدد اصلاح جامعه برآمد و خواستار تغییر نگاه به نقش حکومت، مردم و دین در جامعۀ بخارا شد؛ در واکنش به فعالیتهای احمد دانش، علمای محافطهکار بخارا او به کفر و بدعتگذاری متهم کردند.